دروغ پیری جمعیت

چه شرمی بالاتر از این برای مردم یک جامعه که انسان سالخورده، فقیرتر از میانگین جامعه باشد؟ انسانی که تمام عمرش، بهترین سال‌های زندگی‌اش را کار کرده است. آیا شایسته نیست که انسان بالاتر از شیء باشد؟ شایسته نیست که در مواقع سختی، جامعه وجود انسانی‌مان را بر سود ترجیح دهد؟

اما این روایت که سالخورده‌ها «سربار» هستند چگونه به روایت غالب تبدیل شد؟ چرا جامعه و دولتی که وظیفه‌اش حمایت از کرامت انسانی است، سالمندانش را تهدیدی برای «تعادل بودجه» یا «پایداری اقتصادی» می‌داند؟ بخش مهمی از پاسخ در پروژهٔ نولیبرالی نهفته است؛ پروژه‌ای که طی دهه‌ها تلاش کرد این ایده را جا بیندازد که «جامعه وجود ندارد» و تنها چیزی که اهمیت دارد، فرد و سود فردی است.

وقتی چنین نگاهی حاکم می‌شود، دیگر عجیب نیست اگر کارآفرینِ نمونه، در مواجهه با پیرزنی که در زباله‌ها دنبال تکه نانی می‌گردد، به‌جای فکر و چاره، فقط این را بسنجد که «چطور می‌شود از این وضعیت پول ساخت». همین منطق می‌گوید اگر همه فقط به فکر منفعت خود باشیم، «بازار» خودبه‌خود همه چیز را تنظیم می‌کند. اما در واقعیت، سال‌به‌سال اقشار فرادست ثروتمندتر شده‌اند و محروم‌ترین گروه‌ها، از جمله سالمندان، فقیرتر و آسیب‌پذیرتر.

ایلان ماسک از سال ۲۰۱۷ به این‌سو بی‌وقفه هشدار بدهند که «کاهش نرخ باروری» و «پیری جمعیت» ما را به فاجعه‌ای بزرگ می‌رساند. اما آیا واقعیت چنین است؟

آیا رشد اقتصادی تابعی از بافت جمعیتی است؟ آیا ژاپنی که سال‌ها جمعیتش کاهش یافته، همچنان سومین اقتصاد بزرگ جهان نیست؟ آیا واقعاً، آن‌طور که ایلان‌ماسک‌ها می‌گویند، نرخ باروری پایین ما را به «انقراض» نزدیک می‌کند؟ آیا شواهد علمی چنین می‌گویند؟ واقعیت این است که تعداد کل شامپانزه‌های جهان از تعداد کودکان انسانی که تنها در یک روز به دنیا می‌آیند کمتر است و شامپانزه‌ها در حال انقراض نیستند.

آیا افزایش تعداد سالمندان، فشار غیرقابل‌تحملی بر کسانی که کار می‌کنند ایجاد می‌کند؟ ما هیچ مدل پیش بینی برای بر آورد این فشار وجود ندارد. نمی‌توان فقط تعداد سالمندان را در نظر گرفت؛ نسبت کل افرادی که کار نمی‌کنند به کل جمعیت مهم است. کودکان، بیکاران، ناتوانان، و میلیون‌ها فرد زیر ۶۵ سال که کار نمی‌کنند چه؟ آیا خودِ میلیون‌ها سالمند، با مراقبت از نوه‌ها، مشارکت در کار داوطلبانه، و حفظ ساختارهای خانوادگی، هزاران ساعت «کار نامرئی» تولید نمی‌کنند؟

اما هدف پنهان پشت این هراس‌افکنی دربارهٔ پیر شدن جمعیت چیست؟ خلق دروغی تازه بر پایهٔ همان دروغ ق بنیادین: «دولت از خودش پولی ندارد.» از این روایت برای توجیه ناتوانی در تأمین درمان عمومی، به‌ویژه برای سالمندان، استفاده می‌شود؛ برای اینکه ریل غارت‌گری سرمایه‌داران باز بماند. برای اینکه هر روز میلیون‌ها پیرمرد و پیرزن در سکوت و بی‌توجهی بمیرند، تا دلالان و شیادانِ کارآفرین عزیز همچنان بخورند و بخورند و بخورند.